Trước khi lâm chung, Lưu Bị đã dặn dò Gia Cát Lượng rằng không thể trọng dụng người này nhưng vị quân sư lại phớt lờ lời nói của Lưu Bị. Cuối cùng chính ông lại phải gạt lệ giết chết vị tướng mà ông quyết định trọng dụng. Đây được xem là sai lầm đáng tiếc nhất của Gia Cát Lượng.

“Chỉ thượng đàm binh” là thành ngữ bắt nguồn từ bình luận dành cho Triệu Thác của nước Triệu, câu thành ngữ có nghĩa là nếu chỉ có lý thuyết suông, lúc nói thì nghe có vẻ hay lắm nhưng trên thực tế lại chẳng biết gì. Nước Triệu đã dùng Triệu Thác – kẻ chỉ có lý thuyết suông để thay thế cho lão tướng Liêm Phả. Dưới sự lãnh đạo sai lầm của Triệu Thác đã khiến đại quân của nước Triệu bị Bạch Khởi hại chết. Trong thời Tam Quốc, cũng có một câu chuyện giống với “chỉ thượng đàm binh”, đó chính là “Gia Cát Lượng gạt lệ chém Mã Tắc”.

Tại sao Gia Cát Lượng lại làm như vậy? Khi ấy, Gia Cát Lượng Bắc chinh lần đầu tiên, trên đường lên phương Bắc liên tiếp phá được 3 bộ, sắp sửa chiếm được thủ đô của Tào Ngụy thì lúc này bộ đội chủ lực của Tào Ngụy tiến hành hoãn binh ở Cái Đình, phái Mã Tắc tới chặn, câu chuyện bắt đầu từ đây.

Đối diện với kế hoãn binh của quân Tào Ngụy, Gia Cát Lượng cần có một thống soái kiêu dũng thiện chiến, có mưu lược tới trấn giữ. Người mà Gia Cát Lượng cử đi lại chính là Mã Tắc – người mà trước đó Lưu Bị đã dặn dò từ lâu rằng không được trọng dụng hắn. Đội quân mà Mã Tắc dẫn dắt không hề chặn được quân Tào Ngụy, ngược lại bị đánh cho tan tác. Lần đầu tiên Bắc chinh của Gia Cát Lượng đã kết thúc với sự thất bại to lớn. Để bình ổn quân tình, Gia Cát Lượng đành phải gạt lệ chém đầu Mã Tắc.

Lưu Bị trước lúc lâm chung đã đặc biệt khuyên can Gia Cát Lượng rằng không được trọng dụng Mã Tắc. Tại sao lại như vậy? Trên thực tế, Mã Tắc không hề có tài, về phần phân tích chiến thuật của ông có những lý giải của bản thân và đã học thuộc binh pháp, vốn có thể thể hiện xuất sắc trên chiến trường. Thực ra, về việc dùng người, Gia Cát Lượng và Lưu Bị khác nhau, thể hiện lập trường khác nhau của cả hai.

Sở dĩ Lưu Bị đánh giá thấp Mã Tắc là để bảo vệ lợi ích gia tộc của mình. Gia Cát Lượng đem quân đánh giặc, lựa chọn người có tài năng mới là lựa chọn chính xác. Lưu Bị là vua một nước, đồng thời cũng cần suy nghĩ tới lợi ích, quyền lực. Nhà họ Mã có địa vị rất cao trong nước Thục, Mã Lương quyền cao chức trọng, nếu như Mã Tắc cũng được trọng dụng, việc này ắt sẽ làm mất cân bằng quyền lực hiện có của gia tộc Lưu Bị. Thế nên Lưu Bị mới căn dặn Gia Cát Lượng không được trọng dụng Mã Tắc. Cũng chính vì không được Lưu Bị trọng dụng nên Mã Tắc thiếu rất nhiều cơ hội thực hành binh pháp thực tiễn, thiếu kinh nghiệm phối hợp với binh sĩ, dẫn đến thất bại trong lần Bắc chinh ấy.

Thất bại của Mã Tắc dường như là một kết quả định sẵn, tuy Gia Cát Lượng đã thực hiện rất nhiều biện pháp để cứu vãn như là phong Vương Bình làm Phó tướng, để Ngụy Diên mai phục ở Cái Đình, nhưng những biện pháp này đều không thể ngăn chặn được quyết sách sai lầm của Mã Tắc. Lần Bắc chinh đầu tiên của nước Thục đã bị Mã Tắc “chỉ có lý thuyết suông” hại cho thất bại như vậy. Trận chiến ấy đã khiến quân Thục hao tổn một lượng lớn binh sĩ, cũng khiến lòng quân không vững, nguyên khí cạn kiệt. Nhớ lại lời của Lưu Bị, không thể không nói: “Gừng càng già càng cay”.