Để tế vong hồn Trương Phi, con trai của ông là Trương Bào đã cầm dao sắc, đem hai phản tướng là Phạm Cương, Trương Đạt xẻo từng miếng thịt.

Trương Phi (166 – 221), tự Ích Đức, thường gọi Dực Đức. Trương Phi giữ chức Hữu tướng quân, sau khi Lưu Bị xưng đế, được phong làm Tây Hương Hầu. Ông sinh trưởng trong một gia đình nghèo, làm nghề bán rượu, thân hình to lớn, dung mạo oai phong, được học hành cả võ nghệ lẫn sách vở.

Trương Phi – Lưu Bị – Quan Vũ kết nghĩa tại vườn đào.

Trong Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung miêu tả Trương Phi “cao tám thước, đầu báo, mắt tròn, râu hùm, hàm én”, tính cách vô cùng khẳng khái, bộc trực và rất nóng nảy. Tuy nóng tính và dữ dằn, nhưng dân chúng lại rất yêu quý hình tượng Trương Phi, vì ông đại diện cho vị võ tướng trượng nghĩa, căm ghét cái ác, và hết lòng hết sức vì anh em.

Trương Phi là người sát cánh cùng Lưu Bị từ thuở hàn vi, ông đã đóng góp rất nhiều cho sự ra đời của nước Thục. Trương Phi nổi tiếng với sức khỏe địch muôn người cùng với sự dũng cảm coi thường cái chết.

Ông thật sự là nỗi khiếp đảm của quân thù, trong trận Tương Dương, Trường Bản, tuy chỉ còn vài chục quân sĩ, còn quân Tào đông đến mấy trăm vạn, nhưng sự dũng mãnh của ông đã khiến Tào Tháo hoảng sợ phải lui quân. Trong trận ấy, Hạ Hầu Kiệt, viên quan theo hầu Tào Tháo đã hoảng sợ đến mức vỡ mật mà chết. Ông đã cùng đơn đấu với Lã Bố đến hơn 50 hiệp mà bất phân thắng bại.

Những chiến công của Trương Phi có thể kể tới: dẹp giặc Khăn Vàng, chặn quân Tào Tháo ở trận Trường Bản, truy kích Tào Tháo ở trận Xích Bích, đánh Tây Xuyên, thu phục Nghiêm Nhan, giao tranh với Trương Cáp ở Ba Tây, đánh nhau với Mã Siêu…

Tiếc thay, một dũng tướng như Trương Phi mà số phận lại hoàn toàn gửi vào một chén rượu. Thuở hàn vi làm kẻ nấu rượu, mổ heo, đến khi thành danh, cầm quân thì làm tướng say rượu, lúc chết lại trở thành ma men không đầu.

Theo sử liệu, năm 219, Quan Vũ vì khinh suất, bị Lã Mông đánh úp Kinh Châu (Lưu Bị có hai hiền đệ một người thì để mất Từ Châu, một người lại đánh mất Kinh Châu!). Cuối cùng, thế cùng lực kiệt, Quan Công chạy ra Mạch Thành rồi bị quân Ngô bắt sống, chém đầu cả hai cha con.

Trương Phi vì chuyện ấy mà đau buồn, uống rượu thay cơm, mượn chén giải sầu. Năm 221, Lưu Bị lên ngôi hoàng đế, Trương Phi được phong làm Xa kị tướng quân kiêm Tư Lệ hiệu úy, Tây Hương hầu. Lưu Bị khởi binh đi đánh Đông Ngô báo thù cho Quan Vũ, sai Trương Phi cầm quân bản bộ xuất phát từ Lãng Trung đến Giang Châu hội binh với Lưu Bị.

Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung kể rằng, khi Trương Phi từ khi trở về Lãng Trung, hạ lệnh trong quân, hẹn trong ba ngày, phải may cờ trắng, áo giáp trắng, để ba quân mặc đồ tang sang đánh Ngô. Phạm Cương, Trương Đạt vào kêu rằng: Cờ trắng, giáp trắng, một lúc may sao cho kịp. Xin gia hạn cho mới được.

Trương Phi nổi giận quát võ sĩ sai trói hai người vào gốc cây, đánh mỗi người năm chục roi rồi bảo họ rằng: Ngày mai phải may cho đủ, nếu sai hẹn thì ta chặt đầu chúng mày đi để làm gương cho kẻ khác!. Hai người bị đánh đòn đau quá, hộc cả máu ra đằng miệng. Họ trở về dinh bàn chuyện với nhau. Phạm Cương cùng với Trương Đạt bàn mưu giết Trương Phi vì nếu không thì cũng bị ông này giết do không hoàn thành nhiệm vụ được giao. Trương Đạt đề nghị sẽ hành động khi Trương Phi đang ngủ say.

Trương Phi uống say quá, nằm ngủ trong trướng. Phạm Cương, Trương Đạt dò biết được là Phi say rượu rồi, đến canh đầu, mỗi người giắt một con dao găm cực sắc, đi lẻn vào trong trướng, nói dối là vào bẩm một việc cơ mật, rồi đến thẳng đầu giường Trương Phi. Hai người trông thấy mắt Trương Phi vẫn mở, râu vểnh ngược, không dám động đến. Sau vì nghe thấy tiếng Trương Phi ngáy như sấm, hai người mới dám bước lại gần, giơ dao đâm một nhát vào giữa bụng Trương Phi. Phi kêu to được một tiếng rồi chết tại chỗ.

Hai người cắt ngay đầu Trương Phi, dẫn vài mươi tên đầy tớ đi suốt đêm sang hàng Đông Ngô. Phạm Cương, Trương Đạt đem đầu lâu Trương Phi dâng lên Tôn Quyền, thuật lại chuyện trước, Tôn Quyền cho hai người ở đó.

Sau khi Trương Phi chết Lưu Bị truy tặng thụy hiệu cho ông là Hoàn hầu. Cho nên sau này Trương Phi còn được gọi là Trương Hoàn hầu.

Lúc Lưu Bị tấn công quân Ngô, Bộ Trắc tâu với Tôn Quyền rằng: những người Lưu Bị căm thì còn lại có Phạm Cương, Trương Đạt, hai người hiện ở Đông Ngô, ta nên bắt đem trả Thục để làm hòa. Tôn Quyền nghe lời, trói Phạm Cương, Trương Đạt giam trong cũi, sai đem đến Hào Đình. Trương Bào là con của Trương Phi cầm dao sắc, đem Phạm Cương, Trương Đạt xẻo từng miếng thịt để tế vong hồn cha của anh ta.

Trong Tam quốc chí, sử gia Trần Thọ đánh giá công bằng về danh tướng nhà Thục Hán như sau: “Trương Phi sức địch vạn người, hổ thần một thời. Phi vì nghĩa thả Nghiêm Nhan, có phong độ quốc sĩ. Nhưng Phi bạo mà vô ơn, lấy sở đoản chuốc lấy thất bại, là lẽ thường vậy”.